دیالۆگ له‌گه‌ڵ (خود) دا

توێژه‌ری ده‌روونی
سامان سیوه‌یلی
ڕه‌نگه‌ ئه‌م ناونیشانه‌ی سه‌ره‌وه‌ خه‌ڵکانێک ڕاچڵه‌کێنێت و بڵێن جاچۆن مرۆڤ له‌گه‌ڵ خۆیدا قسه‌ ده‌کات، یان بڵێن ته‌نها شێته‌کان قسه‌ له‌گه‌ڵ خۆیاندا یان له‌به‌ر خۆیانه‌وه‌ ده‌که‌ن. یه‌کێک له‌گه‌وره‌ترین گرفته‌کانی مرۆڤه‌کان له‌م سه‌رده‌مه‌دا نائاماده‌یی دیالۆگه‌ له‌گه‌ڵ خودی خۆیاندا. هه‌موومان زۆر قسه‌ ده‌که‌ین بۆ که‌سانی تر یان زۆر گوێ ده‌گرین له‌که‌سانی تر، که‌چی نه‌قسه‌ له‌گه‌ڵ خۆماندا ده‌که‌ین و نه‌گوێش له‌خۆمان ده‌گرین. جه‌نجاڵی ژیان وه‌های کردووه‌ مرۆڤی ئه‌م سه‌رده‌مه‌ که‌مترین کاتی به‌ته‌نها بێت، کاتێکیش به‌ته‌نها بێت له‌خودی خۆی ڕاده‌کات و یه‌کسه‌ر یان ته‌له‌فزیۆن یان مۆبایل یان ئینته‌رنێت یان هه‌ر شتێکی دیکه‌ ده‌کاته‌ هاوه‌ڵی خۆی. ئه‌مه‌ش کتومت خۆدزینه‌وه‌یه‌ له‌خود. مرۆڤ پێویستی به‌وه‌ هه‌یه‌ ناوبه‌ناو گفتوگۆیه‌کی هێمنانه‌ له‌گه‌ڵ خۆیدا ساز بکات، بزانێ خه‌ریکی چییه‌ له‌م دنیایه‌دا؟ به‌چی خۆی سه‌رقاڵ کردووه‌؟ باش ده‌کات یان خراپ؟ ئه‌و پرۆژانه‌ی هه‌وڵیان بۆ ده‌دات چین؟ پلانه‌کانی بۆ چاره‌سه‌ری گرفته‌کانی چین؟.واته‌ دیالۆگ له‌گه‌ڵ خودی خۆماندا بۆ هه‌ڵسه‌نگاندن و پێداچوونه‌وه‌ی ڕابردووه‌ و پلان و نه‌خشه‌کێشانیشه‌ بۆ ئێستا و ئایینده‌. ئه‌وانه‌ی دیالۆگ له‌گه‌ڵ خودی خۆیاندا ناکه‌ن ئه‌وانه‌ن که‌ده‌ترسن له‌ڕووبه‌ڕووبوونه‌وه‌ له‌گه‌ڵ خودی خۆیاندا، ڕه‌نگه‌ به‌شێک له‌م که‌سانه‌ له‌خودی خۆیان ڕازی نه‌بن بۆیه‌ ئاماده‌ییان تێدا نییه‌ بۆ ئه‌نجامدانی ئه‌م دیالۆگه‌، یاخود جۆرێکه‌ له‌ڕاکردن له‌واقعی که‌سه‌کان خۆیان، یان بۆ ئه‌وه‌یه‌ ئازار و که‌موڕییه‌کانیان یان یاده‌وه‌رییه‌ تاڵه‌کانیان قه‌تماغه‌ بگرێت و برینه‌کانی خۆیان نه‌کولێننه‌وه‌. ئێمه‌ که‌ئاماده‌ بین دیالۆگ له‌گه‌ڵ که‌سانی تردا بکه‌ین بۆچی خۆمان له‌دیالۆگ له‌گه‌ڵ خودی خۆماندا بشارینه‌وه‌؟.دیالۆگ له‌گه‌ڵ (خود)دا بیرکردنه‌وه‌یه، ئه‌گه‌ر بیرکردنه‌وه‌ دیالۆگێکی بێده‌نگ بێت بائێمه‌ خۆمان ڕابهێنین به‌ده‌نگه‌وه‌و له‌ته‌نهاییدا ئه‌م دیالۆگه‌ بکه‌ین. ئاخر ناکرێت مرۆڤ له‌خودی خۆی داببڕێت و له‌په‌یوه‌ندی به‌رده‌وامدا بێت له‌گه‌ڵ ده‌و‌روبه‌ردا، ئه‌وه‌ی به‌رهه‌م دێت له‌م ڕه‌وشه‌دا ته‌نها ناهاوسه‌نگییه‌. ئێمه‌ به‌دوای شوناسی که‌سانی ده‌روروبه‌رمان و شتومه‌ک و ژینگه‌دا ده‌گه‌ڕێین، که‌چی له‌گه‌ڕان به‌دوای شوناسی ڕاسته‌قینه‌ی خۆماندا چاو ده‌نوقێنین، خۆمان ده‌دزینه‌وه‌. ئه‌ی که‌واته‌ چۆن له‌ده‌وروبه‌رمان بگه‌ین که‌ئێمه‌ له‌خودی خۆمان نه‌گه‌ین.ئه‌و ساتانه‌ی مرۆڤ دیالۆگ له‌گه‌ڵ خۆیدا ده‌کات زۆر ده‌ستکه‌وت به‌ده‌ست ده‌هێنێت، که‌گرنگترینیان کار کردنه‌ سه‌ر ژیری ناوه‌کی خۆیه‌تی، ڕه‌نگه‌ که‌سێک له‌هه‌ڵوێستێكی دیاریکراودا به‌ده‌یان که‌س نه‌توانن کاری تێبکه‌ن، به‌ڵام ته‌نها به‌خۆی له‌ڕێگای دیالۆگه‌وه‌ له‌گه‌ڵ خۆیدا ئه‌و ئه‌نجامه‌ به‌ده‌ست دێت که‌ که‌سه‌کانی تر ناتوانن به‌ده‌ستی بهێنن. ئه‌وانه‌ی دیالۆگ له‌گه‌ڵ خۆیاندا ناکه‌ن، سه‌رکه‌وتوو نین له‌دیالۆگ کردن له‌گه‌ڵ که‌سانی تردا، هه‌میشه‌ ئه‌و ڕاکردنه‌ له‌خودی خۆیان بۆیان ده‌بێته‌ دڵه‌ڕاوکێیه‌کی سه‌ربار که‌خۆشیان نازانن له‌کوێوه‌ سه‌رچاوه‌ی گرتووه‌. ئه‌وانه‌ی دیالۆگ له‌گه‌ڵ خودی خۆیان ناکه‌ن فێری هونه‌ری تێڕامان نابن، ناشتوانن په‌ی به‌ناخ و ئه‌ندێشه‌کانی که‌سانی تر به‌رن.که‌واته‌ له‌م ڕۆژگاره‌ پڕ شه‌که‌تییه‌ ده‌روونییه‌دا ساتێک ته‌رخان بکه‌ بۆ خۆت، به‌ڵام بێ سه‌رقاڵ بوون به‌هیچی دیکه‌وه‌، خۆت و ته‌نها خۆت، مۆبایله‌که‌ت له‌م کاتانه‌دا بکوژێنه‌وه‌، ته‌له‌فزیۆن و کۆمپیوته‌ره‌که‌ت خامۆش بکه‌، خۆت خاو بکه‌ره‌وه‌ و به‌هێمنی دیالۆگ له‌گه‌ڵ خۆتدا بکه‌. خۆت و ته‌نها خۆت، ڕامه‌که‌ له‌ته‌نهایی خۆت، خۆت مه‌دزه‌وه‌ له‌خودی خۆت. بیر و کار و جه‌نجاڵییه‌کانت ڕێک بخه‌، به‌رنامه‌ و بیرۆکه‌ بێ سوود و بێهووده‌کانت فڕێ ده‌ره‌ ده‌ره‌وه‌ی خۆت و کار و باره‌ بایه‌خداره‌کانت ڕێک بخه‌ به‌پێی پله‌ی گرنگییان، پرسیار له‌خۆت بکه‌ و به‌دوای وه‌ڵامی لۆژیکیانه‌دا بگه‌ڕێ، هه‌ڵچوونه‌کانت به‌تاڵ بکه‌وه‌، مه‌یه‌ڵه‌ دیدگات لێڵ بکه‌ن له‌چاره‌سه‌ری گرفته‌کانتدا. هه‌ست بکه‌ له‌ناو خۆتدا و له‌ده‌روون و بیری خۆتدا مه‌له‌ ده‌که‌یت، له‌و ساتانه‌دا خۆت داببڕه‌ له‌و دنیا پڕ چه‌رمه‌سه‌ری و ململانێ و ڕاکه‌ڕاکه‌دا. خۆت و ته‌نها خۆت، له‌خۆت بپرسه‌ره‌وه‌ من چی ده‌که‌م؟ ئامانجم چییه‌؟ ئه‌و ڕێگایانه‌ی گرتوومه‌ته‌ به‌ر تاچه‌ند دروستن؟. هه‌رچه‌نده‌ ڕابکه‌یت له‌خودی خۆت هێنده‌ ده‌روونی خۆت بارگران ده‌که‌یت.که‌واته‌ با ئه‌م هونه‌ره‌ بکه‌ینه‌ نه‌ریتێکی ئاسایی له‌خۆماندا، ئه‌گه‌ر کاتمان نییه‌ ڕۆژانه‌ ئه‌نجامی بده‌ین ده‌با هه‌فته‌ی جارێک، دوو هه‌فته‌ جارێک، مانگی جارێک، ئه‌نجامی بده‌ین. باخۆمان فێری هونه‌ری گوێ گرتن له‌خۆمان بکه‌ین.بائه‌وه‌ش له‌یاد نه‌که‌ین که‌ دیالۆگ له‌گه‌ڵ خۆماندا یه‌کێکه‌ له‌باشترین ئه‌و ڕێگه‌یانه‌ی له‌فشاره‌ ده‌روونییه‌کان ڕزگارمان ده‌کات، هه‌روه‌ها ساناترین ڕێگه‌شه‌ بۆ گه‌یشتن به‌چاره‌سه‌ری ئه‌و گرفتانه‌ی له‌ده‌ستیان ده‌ناڵێنین.
مالبةرى دةروونناسى

رۆشنبیریی ده‌روونیله‌نێوان پێداویستی و پشت گوێ خستندا

د. ڕێدار موحه‌مه‌د ئه‌مین
پسپۆری نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌كان
له‌م چه‌رخه‌ی ته‌كنۆلۆژیاو پێشكه‌وتنه‌دا, ئه‌وه‌نده‌ی مرۆڤ تینووی پشوویه‌كی ڕۆح و حه‌سانه‌وه‌ی جه‌سته‌یه‌ له‌هیچ کاتێكی تردا هه‌ستی به‌م تامه‌زرۆییه‌ نه‌كردووه‌. چه‌ندین هۆکار له‌پشت ئه‌م ڕه‌وشه‌وه‌یه‌ وه‌ک:‌ ته‌كنۆلۆژیا که‌هه‌موو ژیانی مرۆڤی داگیركردووه‌و هیچ كه‌لێنێكی بۆ ڕۆح نه‌هێشتۆته‌وه‌. نامۆ بوونی مرۆڤه‌ به‌ناخی خۆی كه‌وا هه‌وڵی نه‌داوه‌ له‌ ده‌روونی خۆی بگات و پێداویستییه‌ ڕۆحییه‌كانی تێر بكات، ئه‌م هه‌وڵنه‌دانه‌ی مرۆڤ بۆ تێگه‌یشتن له‌ناخ و ده‌روون ڕه‌نگه‌ له‌وه‌وه‌‌ سه‌رچاوه‌ی گرتبێت,كه‌ ئه‌و تێگه‌یشتنه‌ی هه‌بێت که‌ له‌لایه‌نی ده‌روونی و كه‌سایه‌تییه‌وه‌ له‌و په‌ڕی كه‌مال و ته‌واویدایه‌ و هه‌ر هه‌وڵێكیش له‌م بواره‌ مانای كه‌موو كوڕی و ناته‌واوی ده‌گه‌یه‌نێت. چونكه‌ به‌ دریژایی مێژوو ئه‌وانه‌ی گرفتی ده‌روونیان هه‌بووه‌ به‌ شێت و كه‌م عه‌قڵ هه‌ژمار کراون و ڕاڤه‌ی جیاواز بۆ هه‌ڵسوكه‌وته‌ نائاساییه‌كانیان كراوه‌ وه‌ك ئه‌وه‌ی جنۆكه‌ چۆته‌ ناوله‌شیان, جادوویان لێكراوه‌, به‌ر نه‌فره‌تی ئاسمان كه‌وتوون و‌..هتد. هه‌ربۆیه‌ جۆرێك له‌ ترس و شه‌رم لای مرۆڤ دروست بووه‌ كه‌ به‌لای مه‌سه‌له‌ی ده‌روونیدا نه‌چێت.وڵاتانی رۆژئاوا ماوه‌یه‌كه‌ ئه‌م ترس و شه‌رمه‌یان شكاندووه‌و هه‌نگاوی زۆریان له‌مبواره‌دا ناوه‌، به‌جۆرێک نه‌خۆشی ده‌روونیش وه‌ک هه‌ر نه‌خۆشییه‌کی تری جه‌سته‌یی ئاسایی ته‌ماشا ده‌كرێت. به‌ڵام ئه‌وه‌ی جێگه‌ی داخه‌ لای ئێمه‌ تێڕوانین له‌به‌رامبه‌ر نه‌خۆشییه‌ ده‌روونییه‌کان‌ گرفتێكی گه‌وره‌یه‌و ڕۆشنبیرو سیاسه‌تمه‌دارو زانایان به‌ر له‌خه‌ڵكی تر سڵی لێده‌كه‌نه‌وه‌. ئه‌وان به‌ر له‌هه‌ر كه‌سێكی تر هه‌موو نه‌خۆشێ‌كی ده‌روونی به‌شێت داده‌نێن. هه‌ربۆیه دان به‌ هیچ گرفتێك یان ئاریشه‌یه‌كی ده‌روونیدا نانێن, نه‌ك هه‌ر ڕاوێژ به‌ده‌روونناسێك ناكه‌ن به‌ڵكو ڕێگه‌ به‌خۆشیان ناده‌ن كتێبێك له‌م باره‌یه‌وه‌ بخوێننه‌وه‌و زۆر جاریش فال و جادوویان پێ له‌ چاره‌سه‌ری ده‌روونی باشتره‌!.ئه‌م خوێندنه‌وه‌یه‌‌ی به‌رزترین چینی كۆمه‌ڵگه‌ بۆ ئاریشه‌ ده‌روونیه‌كان نه‌ك هه‌ر گرفتی بۆ ده‌روونناسان دروستكردووه‌ به‌ڵكو ئه‌ركی ڕۆشنبیری ده‌روونیشی قورستر كردووه‌, چونكه‌ هه‌رگیز ده‌روونناسان به‌ ته‌نیا ناتوانن ئه‌وه‌ی له‌ سه‌ریانه‌ ئه‌نجامی بده‌ن گه‌ر ئاماده‌گی ته‌واوی كۆمه‌ڵگه‌ی له‌گه‌ڵ نه‌بێت, ئه‌م ئاماده‌گیه‌ش ئه‌و ساته‌ ده‌بێت هه‌موومان دان به‌وه‌ دابنێین که‌ گرفتی ده‌روونی بوونی هه‌یه‌ به‌ تایبه‌تی له‌م ڕۆژگاره‌داو پێویستیشی به‌ ڕاوێژو چاره‌سه‌ر هه‌یه‌. شاردنه‌وه‌ی ئه‌م گرفتانه‌و په‌نگ خواردنه‌وه‌یان له‌ ناخدا جگه‌ له‌ زیادكردنی گرفته‌كه‌ چه‌ند گرفتێكی جه‌سته‌ییش دروست ده‌کات‌. كه‌م كه‌س هه‌یه‌ له‌ ڕۆژگاری ئه‌مڕۆدا ئه‌م ڕاستییه‌ بزانێت كه‌ فشاری خوێن و جه‌ڵته‌ی دڵ و شه‌كره‌و گه‌لێ نه‌خۆشی تریش به‌ هۆی گرفته‌ په‌نگ خواردووه‌كانی ده‌روونه‌وه‌ دروست ده‌بن ‌ كه‌ساڵانێكه‌ هه‌وڵی شاردنه‌وه‌یان ده‌درێت.ئێمه‌ له‌ كۆمه‌ڵگه‌یه‌ك ده‌ژین پڕیه‌تی له‌ گرفتی ده‌روونی, له‌بچوكترین تاكی كۆمه‌ڵ بگره‌ تا گه‌وره‌ترین به‌رپرس و سیاسه‌تمه‌دار. باسكردنی هه‌ر گرفتێكی له‌و جۆره‌و هه‌وڵدان بۆ ده‌ستنیشانكردن و چاره‌سه‌ركردنی تاكی كورد توڕه‌ ده‌كات و نكوڵی له‌ هه‌موو كه‌موكوڕییه‌كی له‌م جۆره‌ ده‌كات. كاتێك ده‌ته‌وێت خاڵه‌ لاوازه‌كانی سیاسه‌تمه‌دار یان به‌رپرسێك ده‌ستنیشان بكه‌یت و هه‌وڵی چاره‌سه‌ركردنی گرفتێكی ده‌روونی بۆ بده‌یت, ئه‌و به‌نرخ دابه‌زاندن و كه‌موكوڕی ده‌زانێت و به‌ مه‌به‌ستێكی سیاسیانه‌ی له‌قه‌ڵه‌م ده‌دات. ئه‌مه‌ش مانای لاوازی كه‌سایه‌تی و بێئاگایی ڕۆشنبیری ده‌گه‌یه‌نێت. ئه‌گه‌ر به‌ چاویلكه‌ی ده‌روونناسێك ڕۆژانه‌ له‌سه‌ر شاشه‌ی ته‌له‌فزیۆنه‌كان سه‌یری به‌رپرسه‌كان بكه‌یت چه‌ندین گرێ و گرفتی ده‌روونی به‌دی ده‌كه‌یت, ئه‌و نه‌ك هه‌ر ده‌ركی پێ‌ناكات به‌ڵكو هیچ كاتێكیش ئاماده‌ نیه‌ دانی پیادابنێت. ئه‌مه‌ش گه‌وره‌ترین هه‌ڵه‌یه‌ كه‌ سیاسه‌تمه‌داری كورد تێی كه‌وتووه‌. ئه‌و خۆی به‌ كامڵ و ته‌واو ده‌زانێت و هه‌موو كه‌سانی ژێره‌وه‌ش به‌ ناته‌واو له‌ قه‌ڵه‌م ده‌دات, بۆیه‌ ئاماده‌ نییه‌ كه‌مترین ئامۆژگاری وه‌ربگرێت, به‌ڵام ئه‌وه‌ نازانێت هه‌ركاتێك مرۆڤ هه‌ستی كرد كامڵ و ته‌واوه‌, ئه‌وه‌ مانای ناته‌واوی و نائاگاییه‌ له‌ خۆی، هه‌ر ساتێك ئاماده‌نه‌بوو ڕه‌خنه‌ قبوڵ بكات مانای هه‌ست به‌كه‌مزانین و ترسانه‌ له‌ شكست. من لێره‌وه‌ ده‌پرسم چه‌ند ڕاوێژكاری ده‌روونیمان له‌ په‌رله‌مان و ئه‌نجومه‌نی وه‌زیران و ده‌زگا باڵاكانی حكومه‌ت هه‌یه‌؟ ئایا چه‌ند به‌رپرسی حیزبی شاره‌زای كه‌مترین وانه‌ی ئه‌لف و بێی ده‌روونین؟ ئه‌ی ئه‌وه‌ی پێی ده‌وترێت جه‌نگی ده‌روونی, ته‌كنۆلۆژیای ده‌روونی, ته‌ندروستی ده‌روونی, كۆمه‌ڵایه‌تی ده‌روونی چ مانایه‌ك ده‌گه‌یه‌نن؟ ئایا ئێمه‌ له‌ ئاستێكی وه‌ها به‌رزین پێویستیمان به‌ هیچ كام له‌مانه‌ نییه‌و گرفته‌ ده‌روونییه‌كانمان هه‌مووی چاره‌سه‌ر كراون؟ ئایا هه‌بوونی ڕاوێژكاری ده‌روونی مانای بێ متمانه‌یی كه‌سی به‌رپرسه‌ به‌خۆی و بوونی چه‌ند گرفتێكی ده‌روونییه‌ یاخود پێویستییه‌كی حه‌تمیه‌ وه‌ك هه‌ر ڕاویژكارێكی تر؟. ئه‌گه‌ر ئه‌مه‌ خوێندنه‌وه‌ی به‌رپرسێك بێت بۆ پرسه‌كانی ده‌روون ده‌بێت خه‌ڵكی ئاسایی چۆن له‌مه‌ تێبگات؟ چۆن چاوه‌ڕێی ئه‌وه‌ بكه‌ین سیسته‌مێكی نوێی په‌روه‌رده‌یی دابمه‌زرێت تیایدا هۆشیاری ده‌روونی ڕۆڵی به‌رچاوی هه‌بێت؟ ئایا حكومه‌ت ده‌رك به‌وه ‌ناكات دروستكردنی سیسته‌مێكی ده‌روونی دروست له‌ كۆمه‌ڵیك كێشه‌ی گه‌نج و گرفته‌كانی ڕزگاری ده‌كات؟ له‌كێشه‌ی ئالوده‌بوون وتاوانی بچوك بگره‌ تاكوشتن و تیرۆر ڕزگاری ده‌کات؟ جگه‌ له‌مه‌ش هه‌وڵدان بۆ ڕۆشنبیركردن و چاككردنی باری ده‌روونی خه‌ڵك به‌هه‌ر شێوازێك ڕاده‌ی به‌رهه‌م و وه‌به‌رهێنان زیاتر ده‌كات, بۆ نموونه‌ ئه‌و فه‌رمانبه‌ره‌ی به‌یانیان به‌هۆی كۆمه‌ڵیك كێشه‌ی ده‌روونییه‌وه‌ به‌ڕووی گرژه‌وه‌ به‌ره‌و فه‌رمانگه‌ ده‌ڕوات ڕه‌نگه‌ ببێته‌ ئاسووده‌ترین مرۆڤ و چالاكترین فه‌رمانبه‌ر!.ئاسته‌نگێكی تری به‌رده‌م ڕۆشنبیری ده‌روونی نائاماده‌یی كۆمه‌ڵگه‌یه‌, ئه‌ویش ڕه‌نگه‌ به‌هۆی ئه‌وه‌وه‌ بێت ئه‌و پێی وایه ‌هه‌موو گرفتێكی ده‌روونی چاره‌سه‌ری لای پیاوانی ئایینیه‌, دیاره‌ كه‌س ناتوانێت له‌ڕۆڵی ئایین و پیاوانی ئایینی له‌ چاره‌سه‌ری ده‌روونی که‌م بکاته‌وه‌ كه‌هه‌میشه‌ وه‌ك پزیشكێكی ڕۆحی چه‌ندین كێشه‌و گرفتی ده‌روونییان چاره‌سه‌ركردووه‌, به‌ڵام گرفته‌كه‌ ئه‌و كاته‌ سه‌ر هه‌ڵده‌دات كه‌ ئه‌مان بڕوایان وابێت ده‌توانن هه‌موو نه‌خۆشیه‌ ده‌روونی و جه‌سته‌ییه‌كان چاك بكه‌نه‌وه‌. ئه‌م متمانه‌ بێسنووره‌ی خه‌ڵك به‌م پیاوه‌ ئایینیانه‌ له‌چاككردنه‌وه‌ی هه‌ر نه‌خۆشی و گرفتێكی ده‌روونی وای لێكردوون ئه‌وه‌نده‌ بایه‌خ به‌ ڕَۆشنبیری ده‌روو‌نی نه‌ده‌ن چونكه‌ ئه‌وان ده‌رمانخانه‌یه‌كی نزیكتریان له‌به‌ر ده‌سته‌. جگه‌ له‌وه‌ش به‌بڕوای ئه‌وان پزیشكی ده‌روونی پزیشكی شێته‌کانه‌‌ نه‌ك خه‌ڵكی ئاسایی. له‌گه‌ڵً ئه‌مه‌شدا نه‌وه‌ی نوێ خۆی له‌م بازنه‌ی بێئاگاییه‌ ده‌رهێناوه‌و به‌دوای زانیاری و ڕۆشنبیریی ده‌روونیدا ده‌گه‌رێت. ئه‌مه‌ش لێپرسراوێ‌تی زیاتر ده‌خاته‌ سه‌رشانی حكومه‌ت كه‌ هه‌نگاوی خێراتر بهاوێژێ له‌پێناو دروستكردنی كۆمه‌ڵگه‌یه‌كی ده‌رون درووستدا که‌تێیدا ڕۆشنبیریی ده‌روونی ڕۆڵی گرنگ ببینێت له‌ چاره‌سه‌ركردنی كێشه‌ ئاڵۆزه‌كانی تاك و كۆمه‌ڵگه‌دا‌. ده‌روونناسان و كۆمه‌ڵناسان وه‌ك ڕاوێژكار له‌ بڕیارو پرسه‌ گرنگه‌كاندا ڕاوێژیان پێ بكرێ نه‌ك بخرێنه‌ سوچێكی فه‌رمانگه‌یه‌ك و بۆشاییان پێ پڕبكرێته‌وه‌.......مالبةرى دةروونناسى

هۆكاری قیژاندن له‌ كاتی تورِه‌یی دا

مامۆستایه‌ك له‌ میانه‌ی گفتوگۆكردنی له‌ گه‌ڵ قوتابیه‌كانی دا، هۆكاری قیژاندنی له‌ كاتی تورِه‌یی ، به‌م شێوه‌یه‌ شیكرده‌وه‌. مامۆستایه‌ك له‌ قوتابیه‌كانی ده‌پرسێت : بۆچی مرۆڤ كاتێك توورِه‌ ده‌بێت به‌ سه‌ر لایه‌نی به‌رامبه‌ریدا ده‌قیژێنیت ؟ یه‌ك له‌ قوتابیه‌كان پاش ماوه‌یه‌ك بیر كردنه‌وه‌ وتی : چونكه‌ له‌و كاته‌دا ، هێمنی و كۆنترۆڵی خۆمان له‌ ده‌ست ده‌ده‌ین. مامۆستا وتی : ئه‌وه‌ی كه‌ هێمنی و كۆنترۆڵ خۆمان له‌ ده‌ست ده‌ده‌ین راسته‌، به‌ڵام پرسیار ئه‌وه‌یه‌ له‌گه‌ڵ ئه‌وه‌ی لایه‌نی به‌رامبه‌ر له‌ نزیك خۆمانه‌ و ئه‌گه‌ر به‌ هێمنیش پێی بڵێن ده‌نگی ئێمه‌ ده‌بیستیت بۆچی دیسان هاوار ده‌كه‌ین ؟ هه‌ر كام له‌ قوتابیه‌كان وه‌ڵامێكی دایه‌وه‌، به‌ڵام هیچ كام له‌و وه‌ڵامانه‌ نه‌یتوانی مامۆستا به‌ قه‌ناعه‌ت بگه‌یه‌نێت.له‌ كۆتایدا مامۆستا وه‌ڵامی پرسیاره‌كه‌ به‌و شێوه‌یه‌ بۆ قوتابیه‌كانی شی ده‌كاته‌وه‌ كاتێك 2 كه‌س له‌یه‌كتر توورِه‌ ده‌بن، دڵه‌كانیان له‌ یه‌كتر دوور ده‌كه‌ونه‌وه‌، ئه‌وكات ئه‌وان بۆ قه‌ره‌بوو كردنه‌وه‌ی ئه‌و مه‌ودایه‌ ناچارن هاوار بكه‌ن و تاكو توورِه‌ بوونه‌كه‌ زیاتر بێت مه‌وداكه‌ زیادتر ده‌بێت و هاواره‌كانیش به‌رزتر ده‌بن .پاشان مامۆستا پرسی: كاتێك دووكه‌س ئه‌ڤینداری یه‌كترن چی رووده‌دات ؟ بۆ له‌و كاته‌دا ئه‌وان هاوارله‌سه‌ر یه‌كتر ناكه‌ن و به‌ سه‌ر یه‌كتردا ناقیژێنن ؟ چونكه‌ دڵه‌كانیان له‌ یه‌كتر نزیكه‌ و مه‌ودای دڵه‌كانیان یه‌كجار كه‌مه‌، كاتێك ئه‌و ئه‌ڤینه‌ زیاد ده‌كات چی رووده‌دات ؟ له‌و كاته‌دا ته‌نانه‌ت ئه‌وان قسه‌ی ئاسایش له‌گه‌ڵ یه‌كتر ناكه‌ن ته‌نها به‌ گوێی یه‌كتردا ده‌چرپێنن و گه‌ر بێتو ئه‌و ئه‌ڤینه‌ له‌وه‌ش زیاتر بێت ، له‌ ئه‌نجامدا ته‌نانه‌ت ئیتر به‌ گوێی یه‌كتریشدا ناچرپێنن به‌ڵكو ته‌نها چاو له‌ یه‌كتر ده‌كه‌ن ، ئه‌وه‌ له‌ كاتێكدایه‌ كه‌ ئیتر هیچ مه‌ودایه‌ك له‌ نێوان ئه‌و دوو كه‌سه‌دا نامێنیت ....سه‌رچاوه‌مه‌کۆی خازر

چۆن ئامانجت له‌ژياندا دياريده‌که‌يت؟

سه‌رکه‌وتن له‌ژياندا ته‌نها سه‌رکه‌وتنی ماددی ره‌ها نييه‌ته‌نها به‌ته‌ندروستيه‌کی باشيش به‌ده‌ستی ناهێنينهه‌روه‌ك به‌ژماره‌ی هاوڕێکان نييه‌ ياخود به‌به‌ده‌ستهێنانی بڕوانامه‌ زانستيه‌کانهه‌ريه‌که‌ له‌وانه‌ به‌ته‌نيا به‌شێکن له‌ رژێمی سه‌رکه‌وتن له‌ ژياندا سه‌رکه‌وتنی راسته‌قينه‌ی کامڵ بريتيه‌ له‌ سه‌رکه‌وتنی هاوسه‌نگکه‌ سه‌رجه‌م لايه‌نه‌کانی ژيان بگرێته‌وه‌،له‌به‌ر ئه‌وه‌ من واده‌بينم بۆ ئه‌وه‌ی سه‌رکه‌وتووبی له‌ژيانتدا و پلانی هاوسه‌نگی نۆ دابنێی،پێويسته‌ ره‌چاوی پێنج پايه‌ی گرنگ نکه‌يت و به‌باشی جه‌ختيان له‌سه‌ر بکه‌يته‌وه‌پـايـه‌ی يـه‌کـه‌م:رۆحـیپايه‌ی رۆحی يه‌که‌مين و گرنگترين بنه‌ماکانی ژيانی هاوسه‌نگهمبنه‌مای رۆحی(يان ئيمانی)ئه‌مانه‌ ده‌گرێته‌وه‌:په‌يوه‌نديم به‌خواوه‌،ئيمانم،بيروبڕوام،به‌هاو بنه‌ماکانم له‌ ژيانمداگه‌ر خۆپه‌رستانه‌ بژيت به‌هۆی سه‌رکه‌وتنه‌کانته‌وه‌، له‌بيرچووی مافی خوا له‌سه‌رت،واته‌ تۆ له‌وه‌هه‌مدا ده‌ژيت...سه‌رکه‌وتووبيت له‌پيوه‌نديت له‌گه‌ڵ خوادا ئاراميه‌کی جوانت پێده‌به‌خشێ،توانایرێکردنيشت ده‌داتێ،له‌ژياندا به‌متمانه‌ی ته‌واوه‌وه‌،باوه‌ڕت به‌به‌ها و ئه‌رکه‌کانت ده‌بێ به‌رامبه‌ر هه‌مووی مرۆڤايه‌تیپرسياره‌ په‌يوه‌سته‌کان به‌م لاينه‌وه‌1-ئايا من رازيم له‌په‌يوه‌نديم به‌خوای گه‌وره‌؟2-ئايا فه‌رزه‌کانم به‌رێکوپێکی ئه‌نجام ده‌ده‌م؟3-ئايا يارمه‌تی هه‌ژار ئه‌دار ده‌ده‌م،هاوکاری پێشکه‌ش ده‌که‌م جا داوای بکات يان نا؟4-ئايا ئامانجگه‌لێکم هه‌يه‌ بمه‌وێ به‌ده‌ستی بێنم له‌لايه‌نی په‌يوه‌نديم به‌خواوه‌(گه‌شتی حه‌ج يان عه‌مره‌ رۆژووی خۆبه‌خش نه‌زر)؟5-ئايا به‌رده‌وام له‌ پێشبڕکێ کاری چاکه‌دام؟پـايـه‌ی دووه‌م:کـه‌سـيـیئه‌م پايه‌يه‌ خێزان،په‌يوه‌نديه‌ که‌سيه‌کان،فێربوون،گه‌شت و مۆڵه‌ته‌کان ده‌گرێته‌وه‌ ئه‌م شتانه‌ راسته‌وخۆ کاريگه‌ريان هه‌يه‌ له‌سه‌ر ژيانی هه‌ر کاتێك له‌ئێمه‌،با يارمه‌تيت بده‌م له‌دانانی شه‌قڵ و رووخساره‌کانی ئه‌م لايه‌نه‌،ديسانه‌وه‌ به‌ کۆمه‌ڵێ پرسيار1-ئايا په‌يوه‌نديم له‌گه‌ڵ هاوبه‌شی ژيان و مناڵه‌کانم باشه‌؟2-ئايا په‌يوه‌نديم به‌هه‌موو خه‌ڵکه‌وه‌ باشه‌؟3-ئايا به‌م دوييانه‌ مۆڵه‌تم وه‌رگرتووه‌،تاکو هه‌ندێ پشوو به‌خه‌سته‌م بده‌م؟4-ئايا به‌شێوه‌يه‌کی رێکوپێك ده‌خوێنمه‌وه‌؟5-ئايا خۆم رۆشنبير ده‌که‌م به‌ئاماده‌بوونم له‌کۆڕو سيميناری رۆشنبيريدا؟6-ئايا گوێ له‌ کاسێت و سيدی فێرکاری ده‌گرم،مادده‌ی زانستی له‌خۆبگرن؟7-ره‌نگی ئه‌و یۆتۆمبێله‌ چۆنه‌ که‌ ده‌خوازم ببمه‌ خاوه‌نی؟8-واهه‌مين جار که‌ی بوو بۆ خواردنی ئێواره‌ ميوانداری هاوڕێيه‌کم کرد له‌ ماڵی خۆمدا؟پـايـه‌ی سـێـيـه‌م:پـيـشـه‌يـیپايه‌يی سێيه‌ميش يه‌کێکه‌ له‌پايه‌ گرنگه‌کانی ژيانی هاوسه‌نگ که‌ داهاتووی پيشه‌يی و توانايت بۆ فێربوون له‌پێناو باشترکردنی ئاينده‌ی پيشه‌يت ده‌گرێته‌وه‌1-ئايا به‌هۆی پيشه‌ی ئێستامه‌وه‌ کامه‌رانم؟2-ئايا پلانم هه‌يه‌ يارمه‌تيم بدات بۆ پێشکه‌وتنی پيشه‌يی؟3-هه‌نگاوی ئاينده‌م چييه‌ له‌پێناو جياکاری پيشه‌يم و چۆن بتوانم پێی بگه‌م؟4-ئايا په‌يوه‌نديه‌کی باشم هه‌ه‌ه‌ له‌گه‌ڵ سه‌رۆکار و هاوکاره‌کانمدا؟5-ئايا خولانێك هه‌ن بتوانم به‌شداريان تێدابکه‌م بۆ چاکترکردنی ئاستی پيشه‌يم؟پـايـه‌ی چـواره‌م:مـاددیجێگيربوونی دارايی،داهات،ئه‌و وه‌به‌رهێنانه‌ی ده‌توانی پێی هه‌ڵبستی و پلانی که‌نارگيری ژيانی پراکتيکی(إعتزال الحياة العملية)له‌ خۆ ده‌گرێ1-ئايا ئه‌و داراييه‌ی به‌ده‌ستيدێنی به‌سه‌ر بۆئه‌وه‌ی ژيانێکی خۆش و له‌بار بژيت؟2-ئايا پلانی وه‌به‌رهێنانی پرۆژه‌يه‌کی تايبه‌تيت هه‌يه‌؟3-ئايا پلانم هه‌يه‌ بۆ که‌نارگيری ژيانی کرداريم؟4-ئايا هه‌نگاوگه‌لێك هه‌ن له‌ ڕێيانه‌وه‌ بتوانم داهاتی مادديم پتر بکه‌م؟پـايـه‌ی پـێـنـچـه‌م:تـه‌نـدروسـتـیته‌ندروستی ئه‌مانه‌ ده‌گرێته‌وه‌:ته‌ندروستی جه‌سته‌يی،کێش،رژێمی خۆراك،نريته‌ خۆراکيه‌کانهه‌نووکه‌ خوێنه‌ری به‌رێز ئه‌م پرسيارانه‌ له‌ خۆت بکه‌1-ئاتی باری ته‌ندروستيم تا چه‌نده‌؟2-ئايا به‌م دواييانه‌ پشکنينی پزيشکی گشتيت بۆ جه‌سته‌ت ئه‌نجام داواه‌؟3-ئايا کێشم گونجاوه‌؟4-ئايا خوو و نه‌ريتی ته‌ندروستی هه‌ڵه‌م هه‌يه‌ بتوانم کۆنترۆڵی بکه‌م بۆ نمونه وه‌ك جگه‌ره‌کێشان،خواردنه‌وه‌ی مه‌ی،زۆر خۆريی.مادده‌ سڕکه‌ره‌کان؟5-چۆن هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌م کاتێ په‌ستانم به‌رزده‌بێته‌وه‌؟6-چۆن هه‌ڵسوکه‌وت ده‌که‌م له‌حاڵه‌ته‌کانی شه‌که‌تبووندا؟به‌وه‌ڵامدانه‌وه‌ت بۆ هه‌موو پرسياره‌کان ده‌توانی ده‌ست بخه‌يته‌ سه‌ر هه‌ڵه‌کانت و پاشان هه‌ستيت به‌راستکردنه‌وه‌ و چاره‌سه‌رکردنيانله‌گه‌ڵ رێزم بۆ خوينه‌ری به‌رێز سه‌رچاوه‌ ماڵپه‌ر و گۆڤاری خاز

قۆناغه‌کانی ماوه‌ی هه‌رزه‌کاری



قۆناغه‌كانی ماوه‌ی هه‌رزه‌كاری

توێژه‌ری ده‌روونی : ته‌لار که‌مال مه‌دحه‌ت

جێگری سه‌رۆکی سه‌نته‌ری ڕاوێژکاریی خێزان

ناتوانرێت ماوه‌ی ژیانی مرۆڤ له‌یه‌كتر جیابكرێته‌وه‌، چونكه‌ یه‌كه‌یه‌كی ته‌واوكراوه‌،هه‌ریه‌ك له‌قۆناغه‌كانی به‌ستراوه‌ به‌وه‌ی پێشخۆی ودوای خۆیه‌وه‌،ئه‌م بیروبۆچونه‌ش له‌لایه‌ن هه‌موو ئه‌وكه‌سانه‌وه‌ سه‌لمێنراوه‌ كه‌پێشترو ئێستاش له‌بواری لێكۆڵینه‌وه‌ له‌قۆناغی هه‌رزه‌كاریدا كارده‌كه‌ن ،هه‌روه‌ها ئه‌م قۆناغانه‌ به‌شێوه‌یه‌ك چونبه‌ناویه‌كدا، زۆرگرانه‌ بتوانرێت سه‌ره‌تاو كۆتاییان له‌یه‌كتر جیابكرێته‌وه‌.
قۆناغی هه‌رزه‌كاری داده‌نرێت به‌قۆناغی گه‌شه‌كردنی گشتی تاكێك،به‌ڵام بۆمه‌به‌ستی ئاسانكاری لێكۆڵینه‌وه‌و دراسه‌كردنی ئه‌م قۆناغانه‌ كراون به‌ماوه‌ی جیاوازه‌وه‌، بێگومان بیروبۆچونی پسپۆرانیش له‌م لایه‌نه‌وه‌ له‌یه‌كترجیاوازن، بۆنمونه‌ (ئیلیزابێس‌و هارلوك) ماوه‌كه‌یان به‌(12بۆ21ساڵ)داناوه‌، لانده‌ر به‌(12بۆ24ساَل)داناوه‌، به‌ڵام جیرزله‌ (12بۆ20ساَل)دیاریكردوه‌.
جیاوازی نێوان هه‌رزه‌كاری و باڵقبوون :
باڵقی به‌شێكه‌ له‌هه‌رزه‌كاری ،واته‌ ته‌نها گۆرانگارییه‌ جه‌سته‌یی‌وفسیۆلۆژیه‌كان ده‌گرێته‌وه‌،به‌ڵام هه‌رزه‌كاری برییته‌له‌ له‌سه‌رجه‌م گۆرانگارییه‌ جه‌سته‌یی و فسیۆلۆژی‌وعه‌قڵی‌وهه‌ڵچونی و كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان ،كه‌واته‌ سه‌ره‌تای قۆناغی هه‌رزه‌كاری به‌باڵقی ده‌ستپێده‌كات كه‌چه‌ند ساڵێكی كه‌می ماوه‌ی قۆناغی هه‌رزه‌كاری ده‌خایه‌نێت ،به‌ڵام هه‌رزه‌كاری ته‌واونابێت‌وهه‌رزه‌كار ناچێته‌ قۆناغی كامڵی‌وپێگه‌یشتن تاوه‌كو هه‌رزه‌كار به‌ته‌واوی له‌لایه‌نی كۆمه‌ڵایه‌تی‌وهه‌ڵچوونی و عه‌قڵیه‌وه‌ گه‌شه‌ نه‌كات، قۆناغی هه‌رزه‌كاری ماوه‌یه‌كی زۆر ده‌خایه‌ینَت ،چونكه‌ قۆناغێكه‌ منداڵ له‌میانه‌وه‌یه‌ گه‌شه‌ده‌كات‌وده‌گۆڕێت له‌كه‌سێكی پشتبه‌ستوو به‌كه‌سانی ده‌وروبه‌ی بۆكه‌سێكی پشتبه‌ستوو به‌خۆی .)*
واتای هه‌رزه‌كار:
ووشه‌ی هه‌رزه‌كاری ئینگلیزی (Adolescence) وه‌رگیراوه‌ له‌ووشه‌ی لاتینی (Adolecers)، ئه‌مه‌ش واته‌به‌ره‌به‌ره‌ نزیكبونه‌وه‌ له‌پێگه‌یشتنی له‌ش و ڕه‌گه‌زو ژیری‌وهه‌ڵچونه‌كانی مرۆڤ، له‌به‌رئه‌وه‌یه‌ واتای هه‌رزه‌كار جیاوازه‌ له‌ باڵقبوون (puberty)، چونكه‌ ئه‌مه‌یان واتای پێگه‌یشتنی ڕێژه‌نه‌كانی ڕه‌گه‌زیه‌و ئاماده‌كردنی ئه‌و تاكه‌ بۆدروستكردنی وه‌چه‌و پارێزگاریكردنی جۆروبه‌رده‌وامی مانه‌وه‌یه‌تی.
به‌ڵام وه‌ك ده‌بینین (هاریمان) وای بۆده‌چێت كه‌ باڵقبوون یه‌كێكه‌ له‌قۆناغه‌كانی گه‌شه‌ی فسیۆلۆجی له‌ش‌و ئه‌ندامه‌كانی‌وده‌كه‌وێته‌ پێش قۆناغی هه‌رزه‌كارییه‌وه‌،هه‌روه‌ها گه‌وره‌بونی ئه‌وتاكه‌ دیاریده‌كات، به‌شێوه‌یه‌ك له‌ماوه‌ی ڕوودانیدا ئه‌وتاكه‌ ده‌گۆڕێنێت له‌تاكێكی بێ‌ڕه‌گه‌ز بۆتاكێكی ڕه‌گه‌زدار.
به‌ڵام هه‌رزه‌كار له‌زمانی عه‌ره‌بیدا واته‌: نزیكبونه‌وه‌ له‌خه‌ونه‌كان، له‌كاتێكدا هه‌رزه‌كار له‌ڕووی بایه‌لۆجیه‌وه‌، ئه‌و ماوه‌یه‌ ده‌گرێته‌وه‌ له‌ژیانی مرۆڤ، كه‌تێدا ده‌ستده‌كات به‌گه‌وره‌بوون تاكو ده‌گاته‌ ته‌مه‌نی پێگه‌یشتن، ئه‌م ماوه‌یه‌ش له‌كۆتایی قۆناغی منداڵی ده‌ستپێده‌كات‌وبه‌رده‌وامده‌بێت تاكو سه‌ره‌تایی ته‌مه‌نی پێگه‌یشتنی ته‌واو، ئه‌مه‌ش ئه‌وه‌ده‌گه‌ێنێت كه‌ هه‌رزه‌كار نه‌منداڵه‌ وه‌نه‌كه‌سێكی پێگه‌یشتوی ته‌واوه‌، هه‌روه‌ها هه‌رزه‌كار له‌ڕووی بایۆلۆجیه‌وه‌ جیاده‌كرێته‌وه‌ به‌چه‌ندین گۆڕانكاری تایبه‌ت كه‌به‌سه‌ر له‌شیدا ڕووده‌ده‌ن، وه‌ك درێژی باڵاو كێش، له‌گه‌ڵ گۆڕانه‌كانی كه‌ له‌ڕواڵه‌تی ده‌ره‌وه‌دا ڕووده‌ده‌ن (گه‌وره‌بوونی قه‌باره‌ی لووت، پانبونی ناوشان وكه‌مه‌رو حه‌وز له‌لای كچان…هتد) ئه‌مه‌جگه‌ له‌گۆڕانه‌كانی كه‌ له‌ناوخۆی له‌شدا ڕووده‌ده‌ن له‌وانه‌ به‌تایبه‌تی ڕژێنی ڕه‌گه‌زی.
قۆناغی هه‌رزه‌كاری له‌ڕوی ده‌رونی‌وكۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌ به‌قۆناغێكی گواستنه‌وه‌ داده‌نرێت، له‌منداڵێكی پشتبه‌ست‌وبه‌كه‌سانی ده‌وروبه‌ر بۆكه‌سێك هه‌وڵئه‌دات سه‌ربه‌خۆبێت‌وپشتبه‌توانای خۆی ببه‌ستێت، كه‌سایه‌تی پارێزراوو سه‌ربه‌خۆبێت، تاكو ده‌گاته‌ قۆناغی پێگه‌یشتنی ته‌واو،ئه‌م باری گواستنه‌وه‌یه‌ش داواده‌كات له‌هه‌رزه‌كار كه‌ ده‌بێت باری خۆگونجاندنێكی نوێ‌ دروستبكات له‌گه‌ڵ ده‌وروبه‌ره‌كه‌یداو به‌پێی داواكاریه‌كانی ئه‌وان بێت، ئه‌مه‌ش ده‌گۆڕێت به‌پێی گۆڕینی كۆمه‌ڵگاكه‌و جۆری ئه‌و خوونه‌ریته‌ باوانه‌ی كه‌كاری پێده‌كرێت.
به‌ڵام ستانلی هۆڵا ،سه‌باره‌ت به‌ هه‌ره‌زه‌كار ده‌ڵێت، قۆناغێكه‌ له‌قۆناغه‌كانی ته‌مه‌نی تاكێك، هه‌ڵسوكه‌وت تێدا ده‌بێته‌ لافاوێك له‌هه‌ڵچونی زۆرو دڵه‌ڕاوكێبوونی توندوتیژ، ئه‌م هه‌ڵسوكه‌وتانه‌ به‌كاره‌سات داده‌نێت كه‌له‌ژیانی هه‌رزه‌كاراندا ڕووده‌دات.
له‌كاتێكدا كه‌ (فۆردوبێج) پێناسه‌ی هه‌رزه‌كاریان به‌مشێوه‌یه‌ دابه‌زانۆته‌ ناو كه‌شكۆڵی زانستی ده‌رونناسیه‌وه‌،بریتییه‌ له‌وماوه‌یه‌ی كه‌درێژده‌بێته‌وه‌ له‌نێوان باڵقبون تاده‌گاته‌ پێگه‌یشتن (سه‌رئه‌نجام ده‌بێته‌ پێگه‌یشتنی سیفاته‌كانی نێرینه‌و مێینه‌)، لێره‌دا كۆئه‌ندامی زاوزێ‌ ده‌گاته‌ ترۆپكی پێگه‌یشتنی ته‌واو،له‌ڕاستیدا ئه‌م قۆناغه‌ ته‌واونابێت تاكو هه‌مووكرداره‌ پێویستیه‌كانی جوتبونی به‌رهه‌مهێن‌وكرداری ڕژاندن سه‌ركه‌وتونه‌بێت.
به‌ڵام هرموز ئیبراهیم ، هه‌مووئه‌و پێناسه‌و باسكردنانه‌ی وه‌ك سه‌رنج‌وتێبینی خۆی وه‌رگرت، چونكه‌ هرموز گرنگی زیاتریدا به‌جیاوازی تاكه‌كان، به‌هۆی هه‌بوونی كاریگه‌ری ژینگه‌و هۆكاره‌ بۆماوه‌كان وئه‌وه‌شی ڕونكردوه‌ كه‌ سه‌ره‌تای ده‌ستپێكردنی ئه‌م قۆناغه‌ جیاوازه‌ له‌تاكێكه‌وه‌ بۆ تاكێكی دیكه‌، یاخود له‌كۆمه‌ڵگایه‌كه‌وه‌ بۆ كۆمه‌ڵگایه‌كی دیكه‌، هه‌روه‌ها ماوه‌كه‌شی ده‌گۆڕێت به‌پێی جیاوازی ڕۆشنبیری كۆمه‌ڵگاكه‌و سه‌ده‌كه‌ی،بۆنمونه‌ له‌كۆمه‌ڵگا سه‌ره‌تاییه‌كاندا قۆناغی هه‌رزه‌كاری كورت بوه‌، وه‌زووتر ده‌ستیپێكردوه‌، به‌به‌راوردكردن به‌كۆمه‌ڵگای شارستانی ئێستا، چونكه‌ هه‌رزۆرزوو هه‌رزه‌كار خراوه‌ته‌ ژێرباری هه‌ڵگرتنی لێپرسراوێتی كۆمه‌ڵایه‌تیه‌وه‌، ئه‌ویش له‌ڕێگای زووپێكه‌وه‌نانی خێزان وهاوسه‌رگرتن، به‌ڵام له‌كۆمه‌ڵگای پێشكه‌وتوی ئێستادا، هه‌رزه‌كار قۆناغی هه‌رزه‌كارانه‌ی خۆی ده‌ژی، ڕوبه‌ڕوی لێپرسراوێتی ناكرێته‌وه‌ تاكو نه‌گاته‌ قۆناغی گه‌وره‌بوون ،یاخود ته‌مه‌نێكی پێشكه‌وتوتربۆئه‌وه‌ی بتوانێت ئاماده‌بێت له‌ڕووی فكریو كه‌سایه‌تیو كۆمه‌ڵایه‌تیو ئابوریه‌وه‌.
به‌ڵام فه‌همی (1974)ده‌ڵێت قۆناغی هه‌رزه‌كاری له‌لای نه‌وه‌كانی ئه‌و میلله‌تانه‌ی كه‌نیشته‌جێی باكوری ڕۆژئاوای ئه‌وروپان، دڕه‌نگتر ده‌ستپێده‌كات له‌چاو ئه‌و میلله‌تانه‌ی كه‌نیشته‌جێی ده‌ریای سپی ناوه‌ڕاستن.
بلدوین (1921) وای بۆده‌چێت كه‌ئه‌و منداڵانه‌ی كه‌له‌لادێدا ده‌ژین شه‌ش مانگ زووتر پێده‌گه‌ن له‌چاو ئه‌و منداڵانه‌ی كه‌له‌شاردا ده‌ژین،ئه‌مه‌ جگه‌له‌وه‌ی كه‌ باری پێگه‌یشتنی كۆئه‌ندامی زاوزێ‌ ده‌كه‌وێته‌ ژێركاریگه‌ری كه‌ش‌و ئاووهه‌وا، خۆراك، نه‌خۆشی…هتد.
ماوه‌ی قۆناغه‌كانی هه‌رزه‌كاری به‌مشێوه‌ی لای خواره‌وه‌ ده‌ستیپێكردوه‌:
یه‌كه‌م- دابه‌شكردنه‌ دوانیه‌كان:
أ- هه‌رزه‌كاری پێشكه‌وتوو (پێشوه‌خت):
له‌ته‌مه‌نی (12بۆ15 یان 16 ساڵان) ده‌خایه‌نێت، هاوكات گه‌شه‌یه‌كی زۆر خێرا هاوه‌ڵی ئه‌م قۆناغه‌ ده‌بێت، ته‌نانه‌ت بۆساڵێك دواتریش به‌رده‌وام ده‌بێت. له‌ڕووی هه‌ڵسوكه‌وته‌وه‌ هه‌رزه‌كار له‌م قۆناغه‌دا هه‌وڵی سه‌ربه‌خۆبوونی كه‌سایه‌تی خۆی ده‌دات، وه‌ئاره‌زوی ڕزگاربونیه‌تی له‌و كۆتوبه‌نده‌ی كه‌ له‌ناو خێزان وكۆمه‌ڵدا ئاڕاسته‌ی ده‌كرێت، هه‌ستكردن به‌بونیكیانی تایبه‌تی خۆی تێدا سه‌رهه‌ڵده‌دات.
ب- هه‌رزه‌كاری دواكه‌وتوو (پاشوه‌خت):
ماوه‌كه‌ی درێژده‌بێته‌وه‌ له‌ته‌مه‌نی (17بۆ21ساڵی) هه‌ڵسوكه‌وتی له‌م قۆناغه‌دا به‌وه‌جیاده‌كرێته‌وه‌، كه‌ خه‌ریكی گونجاندنه‌ له‌گه‌ڵ كۆمه‌ڵگای ده‌وروپشتی، دوركه‌وتنه‌وه‌ له‌ته‌نهایی، تێكه‌ڵاوبوون به‌چالاكیه‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كان، ئاڕاسته‌ی سیاسی‌وكۆمه‌ڵایه‌تی دروستده‌بێت، ئاره‌زوی لایه‌نی پیشه‌یی ئاشكراده‌بێت.
دووهه‌م- دابه‌شبونه‌ سیانیه‌كان:
أ- ماوه‌ی پێش هه‌رزه‌كاری
له‌ته‌مه‌نی (10بۆ12ساڵی) ده‌ستپێده‌كات، له‌م ماوه‌یه‌دا بارێكی ئاماده‌باشی ده‌رده‌كه‌وێت وبه‌شێوه‌یه‌كی سروشتی ده‌بێته‌ پاڵنه‌ر بۆ چونه‌ قۆناغێكی دواتری قۆناغه‌كانی گه‌شه‌كردن،ئه‌م قۆناغه‌ به‌وه‌جیاده‌كرێته‌وه‌لایه‌نی به‌رگری ده‌رونی زیادده‌كات له‌و تاكه‌دا دژی بزوێنه‌ره‌ سێكسیه‌كان، كه‌زیاتر تێكه‌ڵه‌ به‌دڵه‌ڕوكێ‌بوون، سه‌رئه‌نجامی ئه‌م ماوه‌یه‌ بریتیه‌ له‌سه‌ره‌تای ده‌ركه‌وتنی سیفاته‌ دوهه‌میه‌كانی ڕه‌گه‌زی نێرومێ‌ له‌ڕوی له‌ش‌ولاریانه‌وه‌.
ب- قۆناغی پێشوه‌خت:
له‌ته‌مه‌نی (31بۆ16)ساڵی درێژده‌بێته‌وه‌‌و به‌قۆناغی پێگه‌یشتن ناسراوه‌، چونكه‌ ڕژێنه‌ سێكسیه‌كان ده‌ستده‌كه‌ن به‌جێبه‌جێكردنی فرمانه‌كانی خۆیان، هه‌رچه‌نده‌ له‌م قۆناغه‌دا هه‌رزه‌كار هێشتا پێگه‌یشتنی سێكسی ته‌واونه‌بووه‌ تاكو بتوانێت په‌یوه‌ندی سێكسی ته‌واو په‌یدا بكات،سیفاته‌كانی پێگه‌یشتنی سێكسی وه‌ك ده‌ستپێكردنی سوڕی مانگانه‌ له‌لای كچان وپێگه‌یشتنی ده‌ردانی تۆ له‌لای كوڕان.
ج- هه‌رزه‌كاری دواكه‌وتوو (پاشوه‌خت)
له‌ته‌مه‌نی (17بۆ21) ساڵی درێژده‌بێته‌وه‌ ‌وپێیده‌وترێت قۆناغی دوای پێگه‌یسشتن، واته‌ له‌م قۆناغه‌دا كۆئه‌ندامی زاوزێ‌ ته‌واو پێگه‌یشتوه‌ بۆجێبه‌جێكردنی فرمانه‌كانی،له‌به‌رئه‌وه‌ زۆر ئاسایی هه‌رزه‌كار له‌م قۆناغه‌دا بۆتێركردنی ئاره‌زوه‌ سێكسیه‌كانی په‌ناده‌باته‌ به‌ر به‌كارهێنانی (العاده‌ سریه‌)، ئه‌گه‌ر هێشتا نه‌چوبێته‌وه‌ ژیانی هاوسه‌رێتیه‌وه‌، هه‌ندێكجار دوورنیه‌ كه‌ زیاده‌ڕۆیی تێداده‌كات، كاردانه‌وه‌ی ئه‌م باره‌ش ده‌بێته‌ هۆی دروستكردنی دڵه‌ڕاوكێ‌ بوون‌و هه‌ستكردن به‌تاوان،دواتر ئه‌م قۆناغه‌ به‌ده‌ستپێكردنی قۆناغی كامڵبوون كۆتایی دێت.
سێهه‌م- دابه‌شكردنه‌ چواریه‌كان:
1. سه‌ره‌تای هه‌رزه‌كاری: له‌كچاندا له‌ته‌مه‌نی (11بۆ12)ساڵی ‌وله‌لای كوڕان له‌(13 بۆ14)ساڵی ده‌ستپێده‌كات.
2. هه‌رزه‌كاری پێشكه‌وتو: له‌لای كچان له‌(12بۆ14)ساڵی‌وله‌لای كوڕان له‌ (15بۆ16) ساڵی ده‌ستپێده‌كات.
3. هه‌رزه‌كاری ناوه‌ندی: كچان له‌ (14بۆ16)ساڵی‌وله‌كوڕان له‌(17بۆ18)ساڵی ده‌ستپێده‌كات.
4. هه‌رزه‌كاری دواكه‌وتوه‌: له‌لای كچان (17بۆ20)ساڵی‌وله‌ كوڕاندا له‌ (19بۆ20)ساڵی ده‌ستپێده‌كات.

سه‌رچاوه‌ :
1- علم النفس النمو ،الطفوله‌ والمراهقه‌،د محمد عوده‌ الریماوی ،الطبعه‌ الاولی 2004.
2- سیكولوجیه‌ الطفل والمراهق،روبرت واگسون،هنری كلای لینجرین ،مكتبه‌ مدبولی،طبعه‌ الاولی 2004

چاودێری ده‌روونی هه‌ڵچوونه‌کانی هه‌رزه‌کار

چاودێری ده رونی هه‌لچونه‌کانی هه‌رزه‌کار‌
ئاماده‌کردنی
ته‌لار كمال مدحت
جێگری سه‌رۆكی سه‌نته‌ری ڕاوێژكاریی خێزان

لایه‌نه‌كانی هه‌ڵچوونی باری ده‌روونی یه‌كێكه‌ له‌پێویستیه‌كانی ژیانی مرۆڤ، كاریگه‌ری به‌شێوه‌یه‌كی پۆزه‌تیڤانه‌ له‌سه‌ر چالاكیه‌كانی ئه‌و تاكه‌ هه‌یه‌، چونكه‌ له‌پێناوی كردنی كارێك ده‌بێته‌ هۆی زیادبوونی ئاستی ووزه‌ی ئاسایی، هه‌روه‌ها كه‌سێكی هه‌ڵچو هه‌ست به‌هیلاكی ڕۆژانه‌ ناكات ته‌نانه‌ت ئه‌گه‌ر كاره‌كه‌ له‌ڕێژه‌ی ئاسایش زیاتربێت.
به‌ڵام له‌گه‌ڵ ئه‌مانه‌شدا باری هه‌ڵچونه‌كان كاریگه‌ری سلبیشی بۆسه‌ر ته‌ندروستی له‌شی ئه‌وتاكه‌ هه‌یه‌. ئه‌مه‌ش ده‌رده‌كه‌وێت به‌شێوه‌ی هیلاكی زۆر، بێزاری، سه‌رئێشه‌، نه‌مانی ئاره‌زوی خواردن، گرفت یان سكچون، كارده‌كاته‌ سه‌ر چالاكیه‌كانی مێشكیش، واته‌ توانای مێشكی هه‌رزه‌كار كه‌مده‌كاته‌وه‌، بۆنمونه‌ توڕه‌بونی توندوتیژ ده‌بێته‌ هۆی لاوازكردنی توانای زاڵبون به‌سه‌رخودی خۆیدا، وایلێده‌كات به‌بچوكترین هۆكار توڕه‌بێت. له‌به‌رئه‌وه‌ پێویسته‌و ئه‌ركی سه‌رشانی هه‌موو دایك و باوك و په‌روه‌رده‌كارێكه‌ كه‌ هاریكاری هه‌رزه‌كاران بكه‌ن بۆخۆگونجان وڕاهێنان له‌سه‌ركۆنترۆڵكردنی خودی خۆیان وه‌كه‌مكردنه‌وه‌ی باری هه‌ڵچونه‌كانیان له‌وهه‌ڵوێستانه‌ی كه‌ڕوبه‌ڕویان ده‌بێته‌وه‌.
گرنگترین بنه‌ماكانی چاوه‌دێری گه‌شه‌ی هه‌ڵچونه‌ ده‌رونیه‌كانی هه‌رزه‌كاران ئه‌مانه‌ی لای خواره‌وه‌یه‌.
1. پشتگیریكردنی باوه‌ڕبه‌خۆبوون.
2. هاریكاریكردنیان بۆزاڵبون به‌سه‌ر ترسه‌كانی مناڵیاندا.
3. ماوه‌دان وبره‌ودان به‌هه‌ڵوێسته‌ خۆشه‌كان له‌ژیانی رۆژانه‌ی هه‌رزه‌كاران.
4. هاندان بۆچونه‌ دنیای هونه‌ر، تاموچێژوه‌رگرتن له‌م لایه‌نه‌.
5. ئاماده‌كردنی ژینگه‌ی ماڵه‌وه‌خوێندنگا، به‌شێوه‌یه‌ك گونجاوبێت بۆ هه‌رزه‌كار.
6. ڕاهێنان له‌سه‌ر نه‌رمونیانبون وزاڵبون به‌سه‌رهه‌ڵچونه‌كانیاندا.
7. فێركردن وهاندانی هه‌رزه‌كاران بۆچونه‌ ناوكۆمه‌ڵ وخۆشه‌ویستی كه‌سانی دیكه‌و، كۆمه‌ڵایه‌تی بوون.
ئه‌وه‌ی لێره‌دا ماوه‌ته‌وه‌ بوترێت كه‌ ئایا خێزانی كورد زانیاری ده‌رباره‌ی ئه‌م پێداویستیانه‌ی تاكی هه‌رزه‌كار هه‌یه‌ ؟ یاخود وه‌كو منداڵێك سه‌یری سه‌رجه‌م پێداویستیه‌كانی ده‌كاته‌وه‌ كه‌ئه‌وه‌ش له‌ پێداویستی خواردن و جل و به‌رگ هه‌ندێك لایه‌نی دیكه‌ به‌ده‌ر نییه‌ ، گومانی تێدا نیه‌ كه‌ ئاستی هۆشیاری و ڕوشنبیری دایكو باوكی كورد له‌ئاستێكی زۆر نزمدان كه‌ ئه‌وه‌ش ڕێژه‌یه‌كی زۆر كه‌مه‌ ئه‌وانه‌ی زانیاریه‌كی كه‌میان هه‌بێت ده‌رباره‌ی چۆنێتی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ تاكی هه‌رزه‌كاردا و هه‌میشه‌ ته‌نها سه‌یری روكاری ده‌روه‌ی گه‌شه‌ی هه‌زه‌كار ده‌كه‌ین كه‌ چۆن له‌رووی جه‌سته‌وه‌ گۆڕانگاری له‌ باڵا و ده‌ركه‌وتنی زیبكه‌ و گڕببونی ده‌نگ رویانداوه‌ چونكه‌ ئه‌مانه‌ به‌رووكاری هه‌رزه‌كاره‌وه‌ زۆر دیارن پێچه‌وانه‌ی گه‌شه‌ی هه‌ڵچوونی و ده‌رونه‌وه‌ .له‌گه‌ڵ ئه‌مه‌شدا لایه‌نێكی دیكه‌ی گه‌شه‌كردنی جه‌سته‌و جوڵه‌ و هه‌ڵچون پێش گه‌شه‌ی هزری و معریفه‌ ده‌بێت وه‌به‌هۆی نه‌بوونی زانیاری ده‌رباره‌ی گۆرانگاریه‌كان و گه‌شه‌كردنی هه‌رزه‌كار له‌سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كانه‌وه‌ هه‌ربۆیه‌ زۆرجار ده‌بیستین له‌ دایك و باوكان و مامۆستایان ده‌ڵێن تۆ له‌وه‌ گه‌وره‌تر ده‌بیت جه‌سته‌یه‌كی گه‌وره‌و عه‌قڵێكی بچووك كه‌ئه‌مانه‌ش هه‌مووی ڕه‌نگدانه‌وه‌ی نه‌گه‌تیڤانه‌ی له‌سه‌ر ده‌روونی هه‌رزه‌كار ده‌بێت كه‌زۆرجار ده‌بێته‌ هۆی لادان و یاخیبوون و له‌وانه‌شه‌ هه‌ڵهاتن له‌ماڵ و له‌كۆتایشدا دووچاربوونی به‌چه‌نده‌ها گرێی ده‌روونی و نه‌خۆشیه‌ ده‌رونیه‌كان وه‌ك خه‌مۆكی و دڵه‌ڕاوكێ‌ و یاخود خۆكوژی .سه‌رجه‌م ئه‌مانه‌ش هه‌مووی به‌هۆی نه‌زانینی كۆمه‌ڵگه‌و دایك و باوك و مامۆستا له‌سه‌ر سروشتی قۆناغی هه‌رزه‌كاردا ،لێره‌شدا پێمان شه‌رمه‌ پرس بكه‌ین ده‌رباره‌ی چۆنێتی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵ تاكی هه‌رزه‌كاردا و له‌وانه‌شه‌ دایكو باوك كچ/ كوڕه‌ هه‌رزره‌كاره‌كه‌یان به‌راوردی بكه‌ن به‌ژیانی خۆیان و لۆمه‌كردنی هه‌رزه‌ركاره‌كه‌ به‌پێ‌ ئه‌وه‌ی دایكو باوك درك به‌ بونی گۆرانگاریه‌كان بكه‌ن له‌نێوان ئه‌و دوو سه‌رده‌مه‌ی كه‌ ئه‌وانی تێدا ژیاون له‌گه‌ڵ بارودۆخی سه‌رده‌می هه‌رزه‌ركاره‌كه‌دا ئه‌وه‌ش به‌هۆی خێرایی ته‌كنه‌لۆژیا و پێشكه‌وتن له‌سه‌رجه‌م بواره‌كانی ژیاندا رویانداوه‌ به‌پیێ‌ ئه‌وه‌ی به‌هه‌ند وه‌ربگیرێت بوونی ئه‌و جیاوازیه‌ی له‌نێوان هه‌ردوو نه‌وه‌كه‌دا هه‌یه‌ كه‌ئه‌مه‌ش هه‌موویان ده‌بێته‌ هۆی دووژاربوونی هه‌م خێزان و هه‌م تاكی هه‌رزره‌كاره‌كه‌ به‌كۆمه‌ڵێك كێشه‌كانی خۆگونجاندن و گه‌ڕان به‌دوای خودی خۆی و دۆزینه‌وه‌ی سه‌رجه‌م ئه‌و وه‌ڵامانه‌ی كه‌ هه‌رزه‌ركار له‌خۆی ده‌كات ده‌رباره‌ی من كێم؟بۆچی دروست بووم؟وه‌ده‌مه‌وێت چی به‌ده‌ست بهێنم له‌ژیاندا ؟لێره‌دا ده‌مه‌وێت پپرسم پێویسته‌ چی بكرێت بۆئه‌وه‌ی تاكێك و نه‌وه‌یه‌كی به‌رهه‌مێن بڕوابه‌خۆ بو،هه‌روه‌ها خاوه‌ن كۆمه‌ڵێك دید و بۆچوون و كاارمه‌ بێت بۆكۆمه‌ڵگه‌ی كوردی ؟به‌بۆچونی من پێم وایه‌ پێویسته‌ خێزان هۆشیاربكرێته‌وه‌ ده‌رباره‌ی گرنگی ئه‌م قۆناغه‌ له‌سه‌رجه‌م لایه‌نه‌كانی گه‌شه‌كردنه‌وه‌ له‌هه‌مان كاتیشدا مامۆستایان پێویسته‌ هۆشیاربكرێنه‌وه‌ له‌پێناو ئاشنابوون به‌هه‌رزره‌كار و چۆنێتی مامه‌ڵه‌كردن له‌گه‌ڵیاندا كه‌ ئه‌مه‌ش ئه‌ركی هه‌موو تاكێك و خێزان و مامۆستایانه‌كاربۆ ئه‌و لایه‌نه‌ بكه‌ن....سه‌رچاوه‌ مالپه‌ڕی ده‌رونناسی

کێشه‌ی لادانی نه‌وجه‌وانان له‌وازهێنان له‌خوێندنه‌وه‌ سه‌رهه‌ڵئه‌دات


كێشه‌ی لادانی نه‌وجه‌وانان له‌ وازهێنان له‌ خویندنه‌وه‌ سه‌رهه‌ڵده‌دات
بیلال ئه‌بو به‌كر موحه‌مه‌د
تویژه‌ری كۆمه‌ڵایه‌تی

كێشه‌ی لادانی نه‌وجه‌وانان له‌ رووی كێشه‌ هه‌ره‌زۆره‌ كۆمه‌ڵایه‌تیه‌كانه‌وه‌ به‌ پله‌ی دووه‌م دێت له‌سه‌ر ئاستی كۆمه‌ڵگه‌ جیاوازه‌كان ، ئاشكرایه‌ ئه‌و ژینگه‌یه‌ی كه‌ ئه‌و نه‌وجه‌وانه‌ تیایدایه‌ وه‌ك ناوه‌ندێكی نوێ‌ هه‌ژمارده‌كرێت و تێیدا قوتابی یان ئه‌و نه‌وجه‌وانه‌ فێری جۆره‌ها چه‌مك و مانا كۆمه‌ڵایه‌تیه‌ هه‌ڵه‌كان ده‌بێت ، به‌ده‌رله‌وه‌ له‌هه‌مان كاتدا وه‌ك ناوه‌ندێكی دروست بونی كه‌سایه‌تییه‌ به‌و پێیه‌ی تێكه‌ڵًی كۆمه‌ڵێكی نوێ‌ ده‌بێت و دور له‌ خێزانه‌كه‌ی موماره‌سه‌ی جۆره‌ها ره‌فتارو هه‌ڵسو كه‌وت ده‌كات، هه‌ربۆیه‌ به‌م جۆره‌ وه‌ك كێڵگه‌یه‌كی نوێ‌ وایه‌ و بواری له‌به‌رده‌مدا كراوه‌یه‌ تا ئه‌و ره‌فتارانه‌ ئه‌نجام بدات كه‌ له‌لایه‌ن قوتابخانه‌و خێزانه‌كه‌یه‌وه‌ قه‌ده‌غه‌كرابون ، ئیتر زۆر جار ئه‌م ره‌فتارانه‌ی ئه‌م نه‌وجه‌وانه‌ ره‌فتار گه‌لێكی گونجاوو قبوڵ كراوه‌ به‌ڵام سروشتی داخراوی خێزانه‌كه‌ی و بریاره‌ سه‌خته‌كانی وا ده‌كات له‌ده‌ره‌وه‌ بواری جێبه‌جێكردنی هه‌بێت ، زۆر جار برۆتۆكۆلی زۆر و بكه‌و مه‌كه‌ی ناو خێزان رۆلیان ده‌بێت له‌و ره‌فتاره‌ لاده‌رانه‌ .
هه‌ربۆیه‌ وا باشتره‌ خێزان ئه‌و رۆڵه‌ سه‌ره‌كه‌یه‌ی خۆی له‌ده‌ست نه‌دات و هه‌موو ئه‌ركه‌كه‌ نه‌خاته‌ سه‌ر قوتابخانه‌ ..ئه‌گه‌ر چی رۆڵی گرنگی قوتابخانه‌و مامۆستا له‌ پێشچاو ده‌گیرێت و هه‌موو كات ئه‌وان رێنومایی كه‌رن ، به‌ڵام هه‌وڵی به‌رده‌وامی خێزان و موتابه‌عه‌كردنی هه‌ڵسو كه‌وته‌كانی منداڵ چ له‌ده‌ره‌ه‌وه‌ بێت و چ له‌ قوتابخانه‌ زیاتر واده‌كه‌ن هه‌وڵه‌كانی قوتابخانه‌ش ئه‌كتیڤ بن ئامانجه‌كانی خۆی له‌ رێره‌وی په‌روه‌رده‌دا بپێكن.
هه‌موكاتێك واز هێنانی هه‌رزه‌كارو منداڵ له‌ خوێندن راكردنیان له‌م ناوه‌نده‌ چانسی لادانی ئه‌م مرۆڤه‌ زیاتر ده‌خه‌نه‌ سه‌رپشت، هیچ كاتێك دوركه‌تنه‌وه‌ی ئه‌وان له‌ خوێندن له‌ به‌رژوه‌ندی مامۆستاو سه‌رجه‌م كۆمه‌ڵگا نیه‌، ئاشكرایه‌ تێكه‌ڵ بونی ئه‌وان له‌ ناو جۆره‌ها بواری لاداندا به‌ دیوێكی تردا ده‌بنه‌وه‌ به‌ نه‌خۆشی و جارێكی تر هاورێیان و هاوته‌مه‌نی خۆیان په‌ڵكێش ده‌كه‌ن ئیتر دورنیه‌ منداڵێكی مامۆستاو ده‌سته‌ی به‌رێوه‌بردنی قوتابخانه‌ش ببنه‌وه‌ به‌ قوربانی ، بۆیه‌ ده‌بێت به‌رده‌وام هه‌وڵی هه‌ڵنانی قوتابی بدرێت تا هیچ كات بواری واز هێنانی نه‌بێت له‌ خوێندن ئه‌گه‌رچی ببنه‌ مایه‌ی بێزار كردنی مامۆستا به‌رێزه‌كان و ده‌سته‌ی به‌رێوه‌ بردنی قوتابخانه‌، هه‌موو كات ده‌بێت ئه‌وان به‌خشنده‌یی خۆیان بۆ كۆمه‌ڵگا بكه‌نه‌ ئامانجی سه‌ره‌كی هه‌وڵ و تواناكانیان ...سه‌رچاوه‌مالپه‌ڕی ده‌روونناسی.